Việt Nam cần đưa ra chính sách tài khóa hợp lý để thực hiện mục tiêu “kép”

Ý kiến trên được TS. Lê Hoài Nam, Kiểm toán Nhà nước đưa ra tại Diễn đàn Chính sách Tài khóa và Phát triển Việt Nam 2020 với chủ đề “Chính sách tài khóa hỗ trợ tăng trưởng kinh tế và gắn kết xã hội” do Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) tổ chức dưới sự điều phối của Liên minh Công bằng Thuế (VATJ) vào sáng nay (ngày 25/11).

Toàn cảnh Diễn đàn

Dịch Covid-19 tạo áp lực lớn cho ngân sách nhà nước

Phát biểu tại Diễn đàn, bà Nguyễn Thu Hương, đại diện tổ chức Oxfam tại Việt Nam cho biết, chính sách tài khóa vô cùng quan trọng trong thúc đẩy phát triển và giải quyết đói nghèo và bất bình đẳng. Chính sách thuế công bằng đảm bảo nguồn thu ngân sách bền vững để đầu tư cho các dịch vụ công thiết yếu, như: y tế, giáo dục và an sinh xã hội… Chi tiêu ngân sách minh bạch và công bằng sẽ đem lại các kết quả phát triển cho tất cả mọi người và không ai bị bỏ lại phía sau.

Đồng thời, cuộc khủng hoảng kinh tế và y tế bắt nguồn từ dịch Covid-19 đặt ra những thách thức lớn ảnh hưởng tới sự phát triển bền vững của Việt Nam và các nước khu vực ASEAN khi mà các nước này đang đối mặt với bất bình đẳng kinh tế đã ở mức khá cao.

“Trong bối cảnh đó, thì vấn đề công bằng trong các chính sách thuế và chi tiêu ngân sách càng trở nên quan trọng”, bà Hương nói.

Đánh giá về công bằng thuế của Việt Nam, ThS. Phạm Văn Long, Trung tâm Nghiên cứu và Chiến lược Việt Nam (VESS) cho hay: Báo cáo Công bằng thuế của Việt Nam 2017 đã chỉ ra thu từ thuế tại Việt Nam chiếm tỷ trọng khá lớn trong GDP (chiếm gần 25%) và cơ cấu nguồn thu đang chuyển biến theo hướng giảm đi tính công bằng. Mục tiêu cải cách trong giai đoạn 2016-2020 là giảm mức động viên về thuế để khuyến khích cạnh tranh, tích tụ vốn cho sản xuất kinh doanh. Điều này ảnh hưởng đến thu ngân sách từ thuế.

Ông Long phân tích, hiện tỷ trọng thuế gián thu đang tăng mạnh, và ngược lại, tỷ trọng thuế trực thu đang giảm mạnh. Trong đó, tổng thu thuế trên GDP giảm dần từ mức 24% (2006-2008) xuống mức 18% (2014-2019). Tổng thu ngân sách nhà nước trên GDP đã giảm trong một thập kỷ trở lại đây. Năm 2016, con số này là 25,7%.

Tốc độ tăng trưởng của thu ngân sách nhà nước cũng đang có xu hướng chậm lại trong 3 năm trở lại đây. Tốc độ tăng của tổng số thu thuế cũng đang có xu hướng giảm và ổn định ở mức 7,36% trong giai đoạn 2012-2019. Thuế/GDP đã giảm từ mức khoảng 22,2% GDP (2006) xuống mức còn 17,9% GDP (năm 2019).

Ngoài ra, đề cập đến vấn đề tổng chi ngân sách nhà nước, theo ông Phạm Văn Long, trước năm 2015, chi ngân sách của Việt Nam tương đối ổn định, bình quân giai đoạn 2006-2014, chi ngân sách chiếm khoảng 29% GDP. Giai đoạn 2015-2019, chi ngân sách củ Việt Nam so với GDP giảm liên tục, từ 30% GDP năm 2015 xuống còn 25,9% GDP nâm 2018. Số liệu ước tính năm 2019 cho thấy chi ngân sách so với GDP đã tăng trở lại, ước đạt 28,9% GDP.

Bên cạnh đó, ông Long cũng chỉ ra một số bất cập trong hoạt động thuế hiện nay, cụ thể như, các đề xuất về tăng thuế giá trị gia tăng, dự thảo Luật Thuế tài sản hiện không được thông qua. Trong khi Luật Quản lý thuế sửa đổi năm 2019 được ban hành nhằm hạn chế tình trạng trốn, tránh thuế đang diễn ra phức tạp, nhưng vẫn chưa tạo ra các ảnh hưởng rõ ràng tới tính công bằng của hệ thống thuế tại Việt Nam.

Đặc biệt, trước bối cảnh dịch Covid-19 diễn biến phức tạp tạo áp lực lớn cho ngân sách nhà nước, vì thế, tính công bằng thuế càng được quan tâm.

Còn theo TS. Lê Hoài Nam, Kiểm toán Nhà nước khi đánh giá về tình hình thu – chi ngân sách trong điều kiện dịch Covid-19, đại dịch có tác động đa chiều tới chi ngân sách nhà nước. Dịch bệnh đã góp phần làm giảm chi tiêu ngân sách nhà nước đối với các hoạt động đối ngoại, chi đoàn ra, chi phí hội, họp…, nhưng cũng làm tăng lên các chi phí phòng, chống dịch bệnh và triển khai các gói hỗ trợ trực tiếp và gián tiếp cho người dân khắc phục hậu quả dịch bệnh, ổn định kinh tế - xã hội, đặc biệt trong trường hợp dịch bệnh diễn biến phức tạp, đòi hỏi cần triển khai nhiều giải pháp phòng, chống dịch trên diện rộng.

Tại Việt Nam trong thời gian qua, tình hình dịch bệnh cơ bản được kiểm soát, hoạt động sản xuất, kinh doanh trong nước hầu hết được khôi phục. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khó khăn, các hoạt động giao thông vận tải, du lịch quốc tế vẫn đóng băng, hàng hóa xuất - nhập khẩu giảm sút do phụ thuộc vào thị trường nước ngoài.

Đảm bảo sự công bằng và cân đối ngân sách bền vững

Theo chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong, để đạt mục tiêu đảm bảo công bằng và cân đối ngân sách bền vững, cần phải lưu ý 2 vấn đề quan trọng sau:

Một là, cân đối nguồn thu, gia tăng những nguồn thu bền vững, giảm nguồn thu không ổn định. Đây là một trong những bài toán không hề dễ dàng, đòi hỏi phải tái cấu trúc lại hệ thống thuế, và hướng tới đối tượng thu ổn định công bằng;

Hai là, đảm bảo các nhiệm vụ chi ngân sách không được gia tăng, trên tinh thần phải cải cách tư duy Nhà nước, giảm thiểu bộ máy tinh gọn, hiệu quả. Có như vậy, sẽ giảm bớt nhiệm vụ chi, từ đó, mới đảm bảo ngân sách bền vững.

Trong khi đó, theo TS. Lê Hoài Nam, với tác động của dịch Covid-19 đến thu chi ngân sách, Việt Nam cần đưa ra một chính sách tài khóa hợp lý, xem xét dựa trên mục tiêu của Việt Nam. Việc Việt Nam lựa chọn mục tiêu chung với mục tiêu kép, vừa phòng chống dịch, vừa phát triển kinh tế là hướng đi đúng đắn, tuy nhiên làm được hay không phụ thuộc vào việc chúng ta lựa chọn chính sách có phù hợp hay không.

Đồng thời, cần tiếp tục thực hiện các giải pháp quản lý chặt chẽ nguồn thu, tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra thuế đối với thu thuế, phí, lệ phí. Việc ổn định sản xuất trong thời gian qua, tạo lợi thế cho hàng hóa Việt Nam xuất khẩu ra thị trường thế giới, đặc biệt là việc xuất khẩu các ngành hàng, lĩnh vực mà nhiều quốc gia có thế mạnh đang gặp khó khăn do phải đối phó với dịch bệnh sẽ tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tổ chức sản xuất, kinh doanh, đẩy mạnh xuất - nhập khẩu. 

Ngoài ra, trong bối cảnh hội nhập kinh tế bị hạn chế do dịch bệnh, đây là “thời điểm vàng” để Việt Nam tăng cường tiềm lực để từng bước chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng phát triển công nghiệp phụ trợ, máy móc công nghệ xuất khẩu.

Đồng thời, cần cân nhắc thận trọng trong việc tăng thu từ các nguồn bán tài sản, quyền tài sản với việc chấp nhận tăng bội chi ngân sách Nhà nước và tăng nợ công trong ngắn hạn. Trước mắt, trong năm 2020, Chính phủ nên chọn lựa giải pháp tăng trần nợ công từ 4,99% GDP như hiện nay lên tối đa 5,59% GDP để giảm áp lực thu được tiền bán vốn nhà nước tại doanh nghiệp 38,5 nghìn tỷ đồng.  

Đồng thời, ông Nam cũng khuyến nghị, cần tăng bội chi ngân sách nhà nước trong ngắn hạn ở mức cao từ 5-7% GDP, có thể tiếp tục duy trì mức độ bội chi ngân sách nhà nước trên 5% GPD trong ngắn hạn (từ 3-5 năm).

Điều này góp phần giảm lãi suất vay, tạo cơ hội cho ngân sách nhà nước tái cơ cấu lại các khoản nợ với hạn mức phù hợp và mức lãi suất thấp hơn giai đoạn trước. Trong dài hạn, Việt Nam sẽ có cơ sở thuận lợi để cổ phần hóa doanh nghiệp, cải cách căn bản nền tài chính công và tạo động lực để bứt phá cho nền kinh tế./.